Thứ Sáu, 8 tháng 5, 2009

KTCB Ai đã đặt tên cho dòng sông

AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG
(Hoàng Phủ Ngọc Tường)
I.TÌM HIỂU CHUNG:
1) Tác giả:
-HPNT sinh 1937 tại Huế, là trí thức yêu nước, tham gia phong trào sinh viên đấu tranh chống Mỹ Ngụy ở Thừa Thiên Huế.
-Nhà văn chuyên viết về bút kí với đề tài cảnh sắc con người khắp mọi miền đất nước nhưng ấn tượng nhất vẫn là Huế với các TP: Ngôi sao trên đỉnh Phú Văn Lâu, Rất nhiều ánh lửa, Ai đã đặt tên cho dòng sông…
-Văn của HPNT là sự kết hợp yếu tố trí tuệ và trữ tình, nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí…Lối hành văn hướng nội, súc tích mới mẻ và tài hoa.
-HPNT được nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học-nghệ thuật 2007.

2) Hoàn cảnh sáng tác:
-“Ai đã đặt tên cho dòng sông” là bút kí xuất sắc, viết tại Huế 01/04/1981, in trong tập sách cùng tên. Bài bút kí có ba phần, đọan trích dẫn ở phần thứ nhất của TP.
-Đoạn trích: “Ai đã đặt tên cho dòng sông” là đọan văn xuôi súc tích đầy chất thơ về sông Hương. Nét đặc sắc là những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ vốn hiểu biết phong phú về văn hóa, lịch sử, địa lí và văn chương cùng một văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa.

3)Tóm tắt tác phẩm:
Mở đầu TP h/ảnh sông Hương gắn liền với h/ảnh cây hồng và những h/ảnh trong truyện Kiều của Nguyễn Du.Sau đó dòng sông hiện ra từ lúc ở rừng già hoang sơ, lúc ở vùng đồi núi hùng vĩ, lúc ở ngoại ô đến lúc uốn lượn mềm mại vào thành phố… Dưới nhiều góc nhìn khác nhau nhu địa lí, lịch sử, văn hóa, thơ ca…, Hình ảnh sông Hương hiện ra thật thơ mộng trữ tình.
Kết thúc thiên tùy bút t/giả trở lại với nhan đề TP: “AĐĐTDS” và trả lời câu hỏi bằng 1 huyền thoại rất đẹp, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư “Con người ở hai bờ đã nấu nước trăm loài hoa đỗ xuống dòng sông, để làn nước thơm tho mãi”… “Con người đã đặt tên cho dòng sông như nhà thơ chọn bút hiệu của mình, gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử”
Đoạn trích bài bút kí “AĐĐTCDS” là đoạn văn xuôi súc tích thấm đẫm chất thơ về sông Hương. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của TP là những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ vốn hiểu biết phong phú.Qua đoạn trích ta thấy được tình yêu, niềm tự hào về dòng sông Hương biểu tượng cho vẻ đẹp thiên nhiên huyền ảo, đa dạng và gắn bó với con người Việt Nam. Đoạn trích thể hiện lòng yêu nước và ngòi bút tài hoa của 1 trí thức có khả năng liên tưởng mạnh mẽ, tư duy khoáng đạt, ngôn ngữ trong sáng giản dị.

5) Bố cục:chia 3 đoạn
-Đoạn 1: Từ đầu ….Núi Kim Phụng→cảnh quan thiên nhiên của sông Hương.
-Đoạn 2: T/theo…quê hương xứ sở→Vẻ đẹp sông Hương khám phá dưới góc độ văn hóa.
-Đoạn 3: phần còn lại→Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử.

II. TÌM HIỂU VĂN BẢN
Bằng tình yêu và lòng tự hào tha thiết lắng sâu của t/giả dành cho sông Hương, cho xứ Huế. Tác giả sử dụng triệt để tiềm năng văn hóa và vốn từ phong phú của mình để phát hiện, diễn tả vẻ đẹp của Huế tập trung ở dòng sông Hương:

1)Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên:
-Khác với nhiều con sông khác “Sông Hương thuộc về một thành phố duy nhất”→nghĩa là sông Hương gắn liền với Huế. Nói đến Huế nghĩa là nói đến sông Hương và nghĩ về sông Hương là nghĩ đến Huế →Điểm nhìn nghệ thuật của t/giả về sông Hương
a.Sông Hương ở thượng nguồn mang vẻ đẹp của 1 sức sống mãnh liệt, hoang dại và đầy cá tính:• Mãnh liệt qua các ghềnh thác: “Cuộn xoáy như cơn lốc” “Là bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn”.
• Sông Hương đi qua lòng Trường Sơn “… đã sống một nửa cuộc đời của mình như một cô gái Di- gan phóng khoáng mà man dại”với một “Bản lĩnh gan dạ, 1 tâm hồn tự do và trong sáng”
• H/ảnh gợi lên sự dịu dàng và đắm say: “Cũng có lúc trở nên dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”
 Dòng sông được thổi bằng ngọn gió tâm hồn rào rạt nhạy cảm, liên tưởng tự do để càng mạnh mẽ hơn, đắm say hơn ở địa phận thượng nguồn.
 Theo t/giả nếu ai mãi mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành của dòng sông thì sẽ không hiểu thấu phần tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông hình như không muốn bộc lộ giống như tâm hồn của cô gái Di-gan vừa sục sôi vừa đằm thắm.
 Cái “tôi” cảm nhận vẻ đẹp sông Hương một cách dịu dàng và say đắm
b.Trước khi vào TP Huế “Sông như chế ngự được bản năng của người con gái”. Giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại sông Hương như: “Cô gái đẹp ngủ mơ màng” để “Mang 1 sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”.  SH chở nặng phù sa nuôi dưỡng sự sống cho con người, làm nên một vùng văn hoá rất đỗi tự hào của đất nước ta.

c.Khi vào thành phố Huế : Hình dáng mềm mại, uốn lượn nên thơ “ chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh một cách đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm”, “Dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé bằng con thoi”.  Sự hiểu biết về địa lí đã giúp t/giả miêu tả tỉ mỉ về sông Hương với h/ảnh rất trữ tình
Cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, hình khối: “Nó trôi đi giữa 2 dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu bảo”→Tên những quả đồi phía Tây Nam thành phố Huế. Người đọc còn bắt gặp vẻ đẹp đa màu biến ảo, phân quang màu sắc của nền trời Tây nam thành phố: “Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” sông Hương lại có vẻ đẹp “trầm mặc” chảy dưới chân những rừng thông u tịch với những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn.
 Sông Hương mang vẻ đẹp màu sắc triết lí, cổ thi khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ,
 Sông Hương có vẻ đẹp “Vui tươi” khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô Kim Long
 Sông Hương có vẻ đẹp “mơ màng trong sương khói” khi nó rời xa dần thành phố để đi qua những bờ tre, lũy trúc và những hàng cau thôn Vĩ Dạ.
 Bút pháp so sánh lãng mạn mà thi vị.Đó là h/ảnh chiếc cầu bắc qua dòng sông Hương: “Chiếc cầu trắng in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non”. Nhà văn như thổi linh hồn của con người vào cảnh vật: “Dòng sông mềm hẳn đi, như một tiếng vâng không nói của tình yêu”, “Những nhánh sông đào mang nước của sông Hương tỏa đi khắp phố thị với những cây đa cây cừa, cổ thụ tỏa vầng lá u sầm xuống những xóm thuyền xúm xít, từ những nơi ấy vẫn lập lòe trong đêm sương những ánh lửa thuyền chài của 1 linh hồn mô tê xưa cũ mà không một thành phố hiện đại nào nhìn thấy được”.
d.Trước khi ra biển, Sông Hương là nỗi vương vấn, “kín đáo của tình yêu”. Sông Hương như trở lại: “Để nói một lời thề trước khi về biển cả”. “…Như sực nhớ lại 1 điều gì chưa kịp nói,nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ...Đấy là nỗi vương vấn, cả 1 chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu. Giống như nàng Kiều...sông Hương đã chí tình trở lại tìm KT của nó, để nói 1 lời thề trước khi về biển cả.Rồi t/giả liên hệ: “Lời thề ấy vang vọng khắp lưu vực sông Hương thành giọng hò dân gian, ấy là tấm lòng người dân Châu Hóa xưa mãi mãi chung tình với quê hươngxứ sở”.
 Bằng bút pháp kể và tả được kết hợp nhuần nhuyễn với hàng loạt động từ diễn tả dòng chảy của sông Hương qua các địa danh khác nhau của xứ Huế, đoạn văn đã làm nổi bật một sông Hương đẹp bởi phối cảnh kì thú giữa nó với thiên nhiên xứ Huế phong phú mà hài hòa làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô. Với cái nhìn đắm say của một trái tim đa tình, sông Hương là người tình dịu dàng và chung thủy trong sự phát hiện thú vị của t/giả khi sông Hương chảy vào thành phố Huế.

2)Vẻ đẹp sông Hương khám phá dưới góc độ văn hóa:
-Sông Hương- dòng thi ca .
• “Dòng sông trắng- lá cây xanh”→ thơ Tản Đà (Chơi Huế)
• “Như kiếm dựng trời xanh”→ thơ Cao Bá Quát (Trường giang như kiếm lập thanh thiên)
• “Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”
(thơ-Thu Bồn)
“Dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ. Mỗi nhà thơ đều có một khám phá riêng về nó..”.
 Vẻ đẹp thấm đẫm chất thơ, chất trữ tình

-Sông Hương –dòng sông gắn với âm nhạc cổ điển Huế: “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya…Quả đúng vậy, toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được hình thành trên mặt nước của dòng sông này”. Tác giả tưởng tượng: “Trong một khoang thuyền nào đó, giữa tiếng nước rơi bán âm của những mái chèo khuya. Ngòi bút tài hoa kết hợp với sự rung cảm trong tâm hồn nhà văn , t/giả nhớ tới Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này, với một phiến trăng sầu. Và từ đó, những bản đàn đã đi suốt đời Kiều và ảnh hưởng của Tứ đại cảnh (Tên một bản nhạc cổ ở Huế, tương truyền do Tự Đức sáng tác) để diễn tả tiếng đàn của Thúy Kiều: “Trong như tiếng hạc bay qua / Đục như nước suối mới sa nửa vời”.
 Dòng sông thấm đẫm chất nhạc, mang hồn văn hóa dân tộc”→Phải có độ nhạy về thẩm âm, hiểu biết về âm nhạc xứ Huế, t/giả mới cò sự liên tưởng này

3)Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử
-Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang từ thuở còn là 1 dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng
-Tên của sông Hương được ghi trong Dư địa chí của Nguyễn Trãi: Nó được mang tên là Linh Giang (Dòng sông thiêng)→ Dòng sông ấy là điểm tựa, bảo vệ biên cương thời kì Đại Việt.
* Thế kỉ XVIII, nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân gắn liền với tên tuổi của người anh hùng Nguyễn Huệ.
* Nó đọng lại với máu của những cuộc khởi nghĩa “Nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX”
* Nó đi vào thời đại của Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.
* Nó chứng kiến cuộc nổi dậy tổng tiến công tết Mậu Thân 1968. Sông Hương đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc.
* “Sông Hương là sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” Sử thi là chiến công gắn với mốc lịch sử đất nước, bản anh hùng ca dịu dàng tươi mát.
Điều làm nên vẻ đẹp giản dị mà khác thường của dòng sông là ở chỗ: Khi nghe lời gọi, nó biết tự hiến mình làm 1 chiến công, để rồi nó trở về cuộc sống bình thường, làm 1 người con gái dịu dàng của đất nước. Có lẽ chính điều đó đã làm cho sông Hương không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ.

4.Sông Hương-Vẻ đẹp của một di sản văn hóa của nhân loại
-T/giả sử dụng đoạn văn của Hội đồng hòa bình thế giới (UNESCO): “Các trung tâm lớn của chúng ta về lịch sử, văn hóa, học thuật, về chính quyền rất nhiều. Phải hiểu rằng Huế là 1 thành phố kết hợp tất cả những cái đó, giống như các thành phố Luân Đôn, Pa-ri và Béc-lin…Một số trong các di sản đó bị phá hủy lúc Thành Nội Huế bị ném bom. Không thể so sánh sự mất mát này với sự mất mát của một viện bảo tàng hay một thư viện ở Mĩ. Sự phá hủy những di sản này cũng có tính chất giống như sự mất mát xảy ra đối với nền văn minh châu Âu khi 1 số công trình của nền văn minh Hi Lạp và La Mã cổ đại bị đổ nát vì các nhà thờ bị phá hoại”. Đoạn văn thuyết minh này có cảm xúc như đoạn văn tùy bút, t/giả đánh giá cao di sản thiên nhiên, Huế là di sản văn hóa thế giới, sử dụng đoạn văn này thực sự là 1 kiểu đòn bẩy nghệ thuật nâng tầm vẻ đẹp của Sông Hương, của Huế.

III. Đánh giá:
1. Nghệ thuật: Trích đoạn thể hiện rõ “Cái tôi “tác giả HPNT
- T/giả sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật →Nhân hóa, ẩn dụ, so sánh, văn viết giàu hình ảnh…
- Bằng tưởng phong phú kết hợp sự uyên bác về các phương diện địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, t/giả đã tạo nên áng văn đặc sắc về Sông Hương-Một trong những niềm tự hào sâu sắc của Huế, của người Việt Nam
-Tác phẩm có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, tác giả đã soi bằng tâm hồn mình vào tình yêu quê hương xứ sở, đặt biệt là dòng sông quê hương khiến cho dòng sông Hương trở nên lung linh, đa dạng như đời sống tâm hồn con người.
-Đoạn trích bài bút kí “AĐĐTCDS” là đoạn văn xuôi súc tích thấm đẫm chất thơ, chất nhạc, chất họa về sông Hương.
- Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của TP là những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ vốn hiểu biết phong phú của một nhà văn có tình yêu đặc biệt với mảnh đất và văn hóa quê hương.
2. Nội dung: (Ý nghĩa nhan đề)
-“AĐĐTDS” Câu hỏi tu từ đặt ra “Với trời, với đất” đưa nhà văn và độc giả đế với hành trình lịch sử tìm về cội nguồn và văn hóa dân tộc. Từ đó dòng sông Hương hiện ra trên nhiều phương diện địa lí, lịch sử, văn hóa thi ca…Kết thúc tùy bút là 1 huyền thoại rất đẹp, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư: “Con người ở hai bờ đã nấu nước trăm loài hoa đổ xuống dòng sông, để làn nước thơm tho mãi”. T/giả gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để xây đắp văn hóa và lịch sử.
-Nhan đề và kết thúc TP thể hiện rõ chủ đề và phong cách bút kí của t/giả giàu sức gợi, thấm đẫm chất thơ. Qua đó t/giả ca ngợi cảnh vật sông Hương –Con sông gắn bó với lịch sử, văn hóa Huế của dân tộc ta.TP thể hiện lòng yêu mến say mê cảnh vật, văn hóa đất nước. H/ảnh dòng sông đất nước được thể hiện bằng tài năng của một cây bút giàu chất trí tuệ, chất văn hóa và ngôn ngữ trong sáng chọn lọc, tinh tế.

III. TỔNG KẾT:
“AĐĐTCDS” là bài bút kí xuất sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường có sự kết hợp nhuần nhuyễn chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều khi miêu tả hình tượng dòng sông Hương với vẻ đẹp thiên nhiên phong phú đầy chất thơ như đời sống tâm hồn con người xứ Huế. Qua đó t/giả thể hiện tình yêu, niềm tự hào tha thiết về quê hương đất nước.

8 nhận xét: